عیدی حلال، عیدی حرام

 

حجت الاسلام علی اکبر مظاهری در گفتگو با قدس آنلاین:

قدس آنلاین - طیبه مروت : در وبلاگی آمده بود« آیا تا به حال با علامت هایی شبیه به ضربدر کنار زنگ یا آیفون منزلتان مواجه شده اید؟ آیا از خود پرسیده اید چه کسی این علامت هارا با ماژیک روی دیوارمنزلتان کشیده است؟

آیا از خود پرسیده اید چرا بعضی از این ضربدرها با ماژیک آبی وبعضی با ماژیک قرمز زده شده اند؟
عیدی دادن وعیدی گرفتن از سنت ما ایرانی ها است واز قدیم این عمل رسم بوده است اما در هیچ کجای تاریخ وکتاب ها عیدی گرفتن وعیدی دادن را واجب نکرده است وآن را حق مسلم افراد ندانسته است.
اما اینکه هرسال شب عید، رفتگران برای گرفتن عیدی به درب منازل شهروندان مراجعه می کنند مسئله تازه ای نیست، اما آنچه بیش از اصل مسئله موجب ناراحتی است، این است که اخیراُ بعضی از رفتگران در آستانه عید نوروز جهت دریافت عیدی به درب منازل شهروندان مراجعه می کنند، حال اگراز صاحب خانه عیدی گرفتند کنار زنگ خانه آن فرد با ماژیک علامتی میزنند واگر از صاحب خانه عیدی نگرفتند با رنگ دیگری ویا با علامت دیگری بر روی دیوار آن خانه علامت میزنند. حال سوأل این است که چه چیزی باعث شده این افراد عیدی گرفتن از مردم را حق خود بدانند؟»
حجت الاسلام علی اکبر مظاهری اصفهانی، نویسنده و استاد اخلاق در گفت و گو با خبرنگار قدس آنلاین از بایدها و نبایدهای سنت عیدی دادن می گوید و توصیه هایی نیز به رفتگران زحمتکش دارد که این روزها کارشان برای زیباسازی شهر چند برابر شده است.
***
*هدیه و عیدی دادن در فرهنگ دینی ما چه جایگاهی دارد؟
- هدیه دادن یک سنت الهی و از آموزه های دینی ماست. این عمل رنگ و لعاب عبادت دارد. پیامبراعظم(ص) روایتی دارند که«به یکدیگرهدیه دهید و با یکدیگر دوستی ورزید زیرا اهدای هدیه دوستی را افزون می کند و کینه ها وتیرگی های سینه را می زداید».
در این حدیث دوستی ورزیدن پس از هدیه دادن آمده است که دلیل ارتباط این دو مقوله با یکدیگر است.
درآموزه های دینی از پیامبر(ص) آمده است که مومن زیرک است. ممکن است این سوال پیش آید که چه ارتباطی بین هدیه دادن وزیرک بودن مومن وجود دارد؟، پاسخ این است که هدیه دادن باید «برای رضای خدا» باشد تا هم فایده هدیه دادن که دوستی است را داشته باشد و هم عبادت محسوب شود.
رسول خدا به ابوذر سفارش می کنند که رفتارت را به عبادت تبدیل کن. حضرت راهی را به ابوذر نشان می دهند و می فرمایند: «ای ابوذر! برای همه کردارهایت نیت الهی قرار ده و آنها رابه قصد رضایت خداوند انجام ده، حتی خوردن و خوابیدن».
خوردن و خوابیدن که جزء لاینفک برنامه های زندگی ماست نیزمی تواند با نیت الهی به عبادت تبدیل شود. با این هدف که شخص نیت کند که غذا می خورم تا توان عبادت و بندگی خدا را داشته باشم، من می خوابم که خستگی ام رفع شود و بتوانم بندگی خدا و خدمت به دین و بندگان کنم.
با این مقدمه برمی گردیم سر موضوع «هدیه دادن» که می تواند عبادتی برای سال نو باشد زیرا عیدی دادن، همان هدیه دادن است که تنها شکل و نام آن تغییر کرده است. بنابراین عید نوروز فرصت خوبی برای عیدی دادن و به عبارتی عبادت نمودن است.
*اما متاسفانه سنت عیدی دادن گرفتار آفت هایی نیز شده است.
-بله! ما سنتهای خوبی در اسلام و در سنتهای ایرانی داریم که مورد تایید دین است که متاسفانه برخی آفات به آنها صدمه می زند. یکی از سنت های خوب اسلامی – ایرانی «عیدی دادن» است که متاسفانه از آفتهای رفتاری، عادتها و فرهنگ های اشتباه مردم جامعه آسیب دیده است.
ما باید این آفت ها را از دامن سنت خوبی مانند عیدی دادن بزداییم تا آثار خودش را در جامعه نشان دهد زیرا اگر سنتها با آفتها در هم آمیخته شود، سنتها نمی تواند فایده مطلوب داشته باشد.
یکی آفتهایی که سنت خوب هدیه و عیدی دادن را تحت الشعاع خودش قرار داده «چشم وهمچشمی» است. در هدیه دادن به جای اینکه به توان خودمان نگاه کنیم به رفتار دیگران و واکنش آنها توجه می کنیم و این مساله باعث می شود که از نیت الهی فاصله بگیریم و به رقابت با سایرین بیفتیم.
«توقع جبران» یکی دیگر از آفات هدیه و عیدی دادن است؛ یعنی به کسی هدیه بدهیم به نیت اینکه هدیه به همان اندازه و یا بیشتر به ما بازگردد. ضرب المثلی هست که می گوید«کاسه جایی برود که قدح برگردد»، اگر با این نیت به کسی عیدی بدهیم دیگر آن ارزش معنوی را نخواهد داشت.
«دلخوری ازندادن عیدی »، دیگرآسیب سنت زیبای عیدی دادن است.
دیگر آفت عیدی دادن این است که در قبال آن، چیزی را قرار دهیم. به معنی که ما عیدی می دهیم به شرط اینکه کاری در ازای آن انجام شود. این گونه عیدی دادن رنگ و بوی «رشوه» پیدا می کند.
آفت دیگر، به زور گرفتن «عیدی» است که هدیه را ازجایگاهش بیرون می کند.
«رودربایستی» آسیب دیگرعیدی دادن است که اگر عیدی ندهیم موجب خجالت ما شود. این هدیه از مدار اسلامی خارج می شود. روایت زیبایی است که «آنچه را که ما ازسر به خجالت انداختن دیگری از او بگیریم، غصبی است».
آفت دیگرعیدی دادن این است که همراه با تلکف و به سختی انداختن خود و خانواده باشد. امیرالمومنین(ع) درنهج البلاغه می فرماید: بدترین دوستان و برادران کسی است که انسان به خاطرآنها به تکلف بیفتد.
پیامبر(ص) می فرمودند که من ازاهل تکلف نیستم. فرهنگی که پیامبراکرم(ص) آوردند این بود که میهمانی ها، پذیرایی ها و هدایا همراه با تکلف و سختی نباشد.
*برخی افراد و صاحبان مشاغل خدماتی مانند رفتگران از برخورد قهری در گرفتن عیدی استفاده می کنند. به این صورت که اگر خانواده ای نتوانست و یا نخواست عیدی بدهد، آن رفتگر بعد از ایام عید، از انجام وظیفه خود سر باز می زند، این نوع برخورد غیر از بعد شرعی، جنبه اخلاقی هم پیدا می کند.
- این نوع عیدی گرفتن، حرام است. زیرا کسی که نظافت محله و کوچه ای وظیفه اش است و در قبال آن کار حقوق دریافت می کند، شرعا و اخلاقا اجازه ندارد کسی را ملزم به پرداخت عیدی بنماید.
رفتگران و کارگران که مردمانی زحمتکش هستند و سعی آنها براین است که «نان حلال» سرسفره خانواده خود بگذارند، و حتی بعضی از این عزیزان زحمتکش دارای اخلاق حسنه ای هستند و اشیاء گرانبهایی را که پیدا می کنند به صاحبان آن بازمی گردانند، حیف است که زحمات و تلاشهای یک ساله خود را با یک اقدام اشتباه هدر بدهند و پولی که حرام است را به عنوان عیدی از مردم دریافت و «روزی حلال» خود را آلوده کنند زیرا این نوع عیدی نوعی «رشوه» و یا«زیر میزی» گرفتن است که حرام است.
*چه باید کرد تا جامعه ما به سمتی برود که تقاضا برای دریافت عیدی و هدیه به وجود نیاید که پس از آن بحث حرمت شرعی به وجود بیاید؟
- اولین کاری که باید انجام داد توسط خود شهروندان است. یعنی ما نباید زیر بار دادن عیدی اجباری و قهری برویم زیرا از آنجا که مصداق رشوه است برای پرداخت کننده هم گناه محسوب می شود. البته پیشگیری این سنت فاسد باید فراگیر شود. همچنین مسوولان باید نظارت کنند که افراد تحت امر آنها بدون چشمداشت وظایفشان را انجام دهند. راه دیگر برای پیشگیری، تذکر به این افراد است.