تربیت و خشونت

پیامبرمان فرموده‌اند:

"لَعَنَ اَللَّهُ وَالِدَیْنِ حَمَلاَ وَلَدَهُمَا عَلَى عُقُوقِهِمَا؛ خدا لعنت کند پدر و مادری را که فرزندشان را به نافرمانی و اذیت خودشان وادار کنند (و باعث شوند فرزند، کاری کند که عاق والدین شود)."

در قلمرو تربیت، جایی برای خشونت، وجود ندارد. فضای بوستان تربیت باید با رایحه روح‌نواز رأفت و رحمت، معطر باشد تا شکوفه‌های پرطراوت حیات فرخنده، شکوفا شوند و از آن‌ها ثمره‌های پرحلاوت سعادت، حاصل شود.
پدر و مادر، که باغبانان این بوستان‌اند، باید پیشگامان این عرصه مبارک باشند و نخست، صمیمیت و همدلی را میان خود برقرار‌ سازند تا فرزندان، که ثمره‌‌های این بوستان‌اند، در پرتو لطف و رحمت ‌ایشان، شکوفا‌ شوند و بالنده گردند.
درست است که والدین باید در جمع خانواده، دارای حرمت و حریم باشند؛ اما این حرمت و حریم، غیر از خشونت و قلدری است.
اگر دود تیره استبداد و زورمداری، فضای بوستان تربیت را بیالاید، دیگر انتظار روییدن شکوفه‌های ثمربخش، انتظاری بیهوده است.
افسوسمندانه باید اقرار کرد که در بسیاری از جوامع، و نیز جامعه ما، بر اثر رفتارهای قلدرمآبانه و زورمدارانه والدین و مربیان، آسیب‌های دردناکی بر جسم و جان کودکان و نوجوانان، وارد می‌شود و نتایج شوم و سخت‌جبران یا بی‌جبرانی به‌بار می‌آورد. این سیره و شیوه نامبارک، از نسلی به نسل دیگر سرایت می‌کند و همگان از آن زیان می‌بینند.
رگ رگ است این آب شیرین و آب شور/ در خلایق می‌رود تا نفخ صور. (مولوی، مثنوی معنوی)
در خانواده‌ای که استبداد و بی‌منطقی حاکم باشد، جایی برای رشد و بزرگمنشی باقی نمی‌ماند.
اگر چه احترام به والدین و نیک‌رفتاری با آنان واجب است و نیز بی‌حرمتی و بدرفتاری با ایشان حرام است، چندان‌که «عاقّ والدین»، از گناهان کبیره است و بدفرجامی فرزند را درپی دارد؛ اما اگر والدین، خود، سبب این «عاق» باشند چه؟
دیانت ما دیانتی توأم با حکمت است. در فرهنگ اسلام، مکانت والدین، مکانتی رفیع است؛ اما وظیفه صیانت از این مکانت، بر عهده والدین نیز نهاده شده و از آنان خواسته شده که حرمت این حریم را نشکنند و با ستم به فرزند، او را به بی‌حرمتی نکشانند.
چه غم‌انگیز است احوال آن پدران و مادرانی که در دوران کهنسالی و شکستگی، به بی‌مهری و انتقام فرزندان مبتلا می‌شوند! آن عربده‌ها، مشت و لگدها، دشنام‌گویی‌ها، و قلدری‌هایی که آنان سال‌ها پیش بر جسم و جان فرزندان فرود آورده‌اند، اکنون به سوی خودشان باز‌گشته و بر سر و جان آنان فرود می‌آید. افسوس!

فرجام کار:
اکنون تا مجالی باقی است و پیش از آنکه فرصت از کف برود، به خود آییم و در صدد جبران براییم؛ خویشتن را وارسی کنیم، آسیب‌های روابط خود و همسرمان را بشناسیم و سپس به کاوش روابط خود با فرزندان بپردازیم. مطالعه کنیم. مشاوره کنیم. با متخصصان فنون تربیت و تعلیم، رایزنی کنیم و کاستی‌های روابط خانوادگی‌مان را جبران نماییم و سرانجام: برای وصول به حیاتی خجسته، طرحی نو در‌اندازیم. به یاری خدا.

درد دل یک دختر مظلوم

اشاره:
قبلا مطلبی منتشر کردیم با عنوان "یک بیماری اجتماعی" که درد دل‌های دختری بود با نام مستعار آسیه، که به سبب موانع اجتماعی، ازدواجش به تاخیر افتاده بود. پس از آن، نوشته‌ای از دختری دیگر رسید. ببینید:

سلام، استاد بزرگوار.
ماجرای آسیه را خواندم. مشکل دخترانی مانند آسیه را باید خانواده و جامعه حل کنند.
دخترانی هم هستند که از آسیه بودن گذشته‌اند و اینک در مرز ناامیدی از زندگی مشترک هستند.
بگذارید مانند یک جلسه مشاوره با شما صحبت کنم. از زندگی خودم می‌گویم :
۳۵ ساله‌ام و مجرد. تحصیل کرده و شاغل. با درآمدی نسبتا خوب و موقعیت اجتماعی نسبتا خوب. اما همیشه در تنهایی اشک در دیدگانم میهمان است، زیرا تنها هستم. دیارم را از رنج تنهایی رها کردم تا دیگر در معرض دید و کنایه دیگران نباشم. خسته شده‌ام از راهنمایی‌های بی‌هدف و نصیحت‌هایی که می‌دانم نصیحت نیست و مقصود، سردرآوردن از کارم است.
حالا تنها زندگی می‌کنم. اما حال و روزم بهتر است از زمانی که با خانواده بودم. اما همچنان خسته‌ام. خسته از روزگار، از اینکه دخترانی مثل آسیه و [...]، قربانی جامعه می‌شوند. من قربانی فرهنگ بی‌فرهنگی شدم.
استاد بزرگوار، می‌دانید چرا تا کنون ازدواج نکرده‌ام؟ دلیلش زیاده‌خواهی خانواده پسرانی بود که به خواستگاری‌ام آمدند. چشم مادران جامعه ما متاسفانه پاک نیست. دنبال ثروت و مکنت است نه دختر. کسی از من نپرسید نمازت را می‌خوانی؟ عفیفه هستی؟ هرکس برای خواستگاری زنگ زد، از تعداد فرزندان و محله زندگی و شغل پدر پرسید و بس.
این درد را چاره کنید تا دختران و پسران بتوانند با کفو و همتای خود ازدواج کنند... .
این همه طلاق برای چیست؟ جز فاصله طبقاتی؟ جز شکاف فرهنگی؟ حالا علاوه بر دختران مجرد، با موجی از زنان جوان بیوه هم مواجه خواهیم بود که مانند یک بمب ساعتی، جامعه را تهدید می‌کنند.
با پوزش از همه مادران سرزمینم، از شما می‌خواهم درد مادران زیاده‌خواه را درمان کنید.

تماشایی‌ترین صحنه حیات آدمی

خانم، در فرآیند زایمان، رنج بسیار می‌برد. برای هربار بچه‌آوردن، حدود یک سال درگیر است. از قبل از بارگیری، خود را آماده می‌کند. در دوران بارداری ویار می‌گیرد. سنگین می‌شود. از فرزند مواظبت می‌کند. دلواپسانه، و البته امیدوارانه، آمدن دردانه‌اش را انتظار می‌کشد. هنگام زایمان درد می‌کشد. پس از زایمان ضعیف می‌شود... .
این فرایند پرفراز و فرود، صحنه شگفت‌انگیزی است که هنر و فداکاری مادری را می‌نمایاند. و البته خدای رحمان، به پاس این هنر نمایی و فداکاری، پاداش فراوانی به خانم عطا می‌کند.

نقش شوهر:
نقش شوهر، در این عرصه هنرمندانه، نقشی بی‌بدیل است. مرد باید با حمایت‌ها و مراقبت‌ها و محبت‌های مستمر خود، همسرش را در گذراندن نیکوی این دوران، یاری کند.
شوهر، با حضور نمایان خود در این صحنه، حامی اصلی زن است. اگر چه مرد، در همه عرصه‌های زندگی زن و شوهری، حامی اصلی زن است، اما حضور او در فرآیند بارداری و سپس زایمان و سپس دوران نقاهت خانم، باید حضوری نمایان‌تر باشد. محبت او آبشارگونه بر خانم بریزد. سپاسگزاری از خانم وظیفه بزرگ مرد است. او باید بارها و بارها تشکر خود از همسرش را به او ابراز کند. خالصانه به او نشان دهد که قدردان زحمت‌ها و مرارت‌های او است.
حضور مرد در کنار زن، هنگام زایمان و پس از آن، از رنج زن می‌کاهد، بر نیروی او می‌افزاید، سطح امید او را بالا می‌برد، او را در بهتر گذراندن دوران نقاهت کمک می‌کند، روند بهبود جسمانی و روانی او را سرعت می‌بخشد، از ایجاد افسردگی پس از زایمان، پیشگیری می‌کند یا از شدت آن می‌کاهد.
اگر چه خانم، از نوازش
نوزادش خشنود می‌شود، اما نوازش خود او مهمتر از نوازش نوزاد است. شوهر عاقل آن است که سهم محبت همسرش را بسیار بیش از سهم نوزاد قرار دهد. حتی همسرش را در سهم نوازش نوزاد شریک کند. الاهی چنین باد.

علی‌اکبر مظاهری

مرخصی زایمان، از نوع مردانه‌اش!

دوشنبه که به دانشگاه رفتم علی‌آقا نبود. مرخصی رفته بود؛ مرخصی زایمان!
خوانندگان آثارم علی و رقیه را می‌شناسند. در «نبرد بی‌برنده» بودند. در «فرهنگ خانواده» نیز هستند؛ چند جایش. زندگی ایشان مثل یک دسته گل بهاری است. هیچ بدی‌ای در آن نیست. مجادله، قهر، فحش، ظلم، بی‌مهری، و هیچ چیز بد دیگر در زندگی‌شان یافت نمی‌شود.
هفت روز پیش خدا یک مهدی به ایشان داد. حالا زندگی‌شان چهارنفره شده: علی، رقیه، محمدرضا، مهدی.
دوشنبه که علی آقا در دانشگاه نبود، به دوستان گفتم: علی‌آقا به مرخصی زایمان رفته!
خندیدند و گفتند: «برای مرد مرخصی‌های زیادی شنیده بودیم، الا مرخصی زایمان.»
گفتم: بله. جای خیلی از چیزهای خوب، در فرهنگ خانواده و جامعه ما، خالی است.
چرا مردان جامعه ما مرخصی تفریحی، زیارتی، سیاحتی و بسیاری مرخصی دیگر دارند، اما مرخصی زایمان ندارند؟ یعنی چرا وقتی همسرشان زایمان کرد، چند روز دست از همه کارهایشان نمی‌کشند و در کنار همسر رنجور و فرزند تازه‌میلادیافته‌شان نمی‌مانند؟ مگر اهمیت این کمتر از سیاحت و زیارت و استراحت است؟
به علی‌آقا تلفن کردم و حال همسر و فرزندشان را پرسیدم. الاهی شکر خوب بودند. میلاد مهدی را تبریک گفتم و قصه‌
غیبت‌کردن از او با دوستان دانشگاه، درباره مرخصی زایمانش، را گفتم. آن‌گاه این کارش را بسیار تحسین کردم و به او بسیار آفرین گفتم.

علی‌اکبر مظاهری

کردارهای دوگانه

مشاوره عقیدتی - اخلاقی

پرسیده‌اند:
با سلام و عرض ارادت خدمت استاد دانا.
مدتی است سوالی دارم که ترجیح دادم از شما بپرسم:
آیا اعمالی را که ما، بدون هیچ قصد و نیت بدی و صرفا جهت خوشایند خودمان، انجام می‌دهیم، به لحاظ تاثیرات معنوی و سعادت اخروی، پوچ هستند؟ مثل کاری که ما انجام‌دادنش را دوست داریم و کار بدی هم نیست، اما اینطور نیست که بتوانیم ادعا کنیم به خاطر خدا و با نیتی الاهی این کار را انجام می‌دهیم؛ مانند ادامه تحصیل، موفقیت‌های شغلی یا اجتماعی، مهمانی‌رفتن یا انجام کارهای نشاط‌آور. یا حتی وقتی به کسی کمکی می‌کنیم، صرفا برای اینکه دوست داریم نقش مثبتی در زندگی او داشته باشیم، نه اینکه خالصانه فقط برای خدا، او را یاری دهیم. وضعیت این اعمال ما چگونه است؟
ممنون از راهنمایی‌های شما.

پاسخ ما:
سلام و تحیت.
اعمال آدمیان، از منظری که شما پرسیده‌اید، دو گونه است:
۱. اعمال تعبدی؛ کردارهایی که نیت و قصد قربه‌الی‌الله در آن‌ها شرط صحت و قبولی است. مانند عبادت‌ها. این کردارها باید به قصد رضای خداوند انجام گیرد. دایره این اعمال را شریعت مشخص کرده است. عدد و مقدار آن‌ها را دین معین کرده است.
۲. اعمال توصلی؛ کردارهای خوبی که قصد قربت در آن‌ها شرط نیست، اما پاداش الاهی دارد و به‌کار آخرتمان می‌آید و بهجت روحی می‌‌آفریند و سبب رشد آدمی می‌شود. دایره این اعمال، بسیار گسترده است. یا بگو دایره و عدد و مقدار ندارد. هرکار خوبی را شامل می‌شود. این‌ها همان "اعمال صالح"اند که در آیات و روایات، تجلیل شده‌اند.
بنابرمثال: حاتم طایی، با این‌که مسلمان نبود، کردارهای نیکویش، به‌خصوص سخاوتش و یاری محرومانش، در زندگانی آن‌جهانی‌اش موثر است.

نکته:
اما زیرکان آنان‌اند که همه اعمالشان را رنگ خدایی می‌زنند و آن‌ها را "قربه‌الی‌الله" انجام می‌دهند. ایشان کارهایشان یا واجب است یا مستحب. کردارهای مباح‌شان را نیز با قصد تقرب به خداوند انجام می‌دهند. ایشان فرخنده‌جانان‌اند. ایشان دائم در نمازند. "خوشان آنان که دائم در نمازند". خوشا حالشان!
این سخن پیامبر رحمتمان را ببینید:
"یا اباذر، فلتکن لکل عملک النیه، حتی النوم و الاکل؛ ای ابوذر، هرکارت نیت الاهی داشته باشد، حتی خوابیدن و خوردن."
الاهی خجسته‌جان باشید.

علی اکبر مظاهری

ایمان و عشق

مشاوره خانواده

خانم حیرانی، از دانشجویان دانشگاهمان، به مشاوره آمد. نگران بود و حیران. علت را پرسیدم. گفت: «مشکلی دارم که با مشکلات دیگرانی که به مشاوره می‌آیند، متفاوت است. هیچ‌کدام از این چند هزار دانشجوی این دانشگاه، مشکل من را ندارند.»
او را به آرامش دعوت کردم و گفتم: مسأله‌تان هرچه باشد - إن‌شاءالله - راه حلی دارد. و ادامه دادم:
اولا: کسانی که به مشاوره می‌آیند، همه‌شان لزومأ مشکل ندارند. بنا نیست هرکس مشکل دارد به مشاوره بیاید. مگر مشاوره مخصوص حل مشکلات است؟
ثانیا: از آغار، نام «مشکل» را بر موضوع مشورتی تان نگذارید. آن را مسأله بنامید؛ مسأله‌ای که می‌خواهیم آن را حل کنیم و - إن‌شاءالله - حل می‌شود.
ثالثا: این آمار و اطلاعات را از کجا آورده‌اید که هیچ‌کدام از این چند هزار دانشجو، مسأله‌ای مانند شما ندارند؟
او اندکی آرام شد و گفت: «خانواده ما خانواده‌ای شلغم‌شوبایی است؛ شخصیت‌های آن گوناگونه و چندگانه‌اند؛ به وضوح، اصالت خود را نمی‌دانند. این موضوع برایم نابسامانی‌های فکری به‌بار آورده ‌است.»
از او خواستم که توضیح دهد. گفت: «پدربزرگ پدری من، عرب عراقی است. مادربزرگم عرب خوزستانی است. مادرم عراقی است. پدرم پاکستانی است که زمان کودکی، با پدرش به عراق رفته و آنجا مانده. و بعد با مادرم ازدواج کرده و بعد به ‌ایران آمده‌اند. و من اکنون با یک پسر افغانستانی ازدواج کرده‌ام.»
گفتم: خوب. اشکال کارتان کجاست؟
گفت: «همسرم مرد خوبی است و زندگی‌مان خوب است، اما من یک احساس چندگانگی شخصیت می‌کنم. نمی‌دانم ایرانی‌ام؟ عراقی‌ام؟پاکستانی‌ام؟ عربم؟ عجمم؟ و اگر فرزنددار شدیم، فرزندمان کجایی است؟ افغانستانی؟ ایرانی؟ عرب؟ عجم؟»
گفتم: این موضوع، در فرهنگ اکنونی جامعه ما، اندکی نامأنوس است، اما به‌واقع، در فرهنگ اصیل اسلامی‌- انسانی، هیچ اشکالی ندارد. اما در برخی از جامعه‌ها و کشورهای اکنونی جهان، این کار، رواج دارد. دو همسر، از دو کشور جداگانه‌اند و فرزندشان در کشور سومی ‌متولد شده ‌است و در کشور چهارمی ‌زندگی می‌کنند و بزرگ می‌شوند.
در قدیم نیز این موضوع، به‌فراوانی وجود داشته ‌است. مثلا در دوران آغاز اسلام، مردمانی گوناگون، از بلاد و نژادهای مختلف، در مدینه فراهم آمده بودند. با هم وصلت می‌کردند و فرزند می‌آوردند و زندگی بر روال معمول، جاری بود. در کوفۀ زمان خلافت امیر المؤمنین امام علی - علیه‌السلام - نیز همه‌گونه آدمی ‌یافت می‌شد و هیچ مشکلی از این ناحیه وجود نداشت.
در آموزه‌های اسلامی، این تفاوت‌ها و تمایز‌های پنداری فرهنگی، نفی شده‌ است و معیارهای مشترکی مثل ایمان و تقوا مطرح است.
بنابراین، نباید نگران این موضوع بود؛ بلکه باید معیارهایی را پیدا کرد و زندگی را بر اساس آن‌ها سامان داد.
اندکی سکوت کردم تا خانم حیرانی در مطالبی که گفتم اندیشه کند. سپس پرسیدم:
راستی، شما یک معیار و خصلتی سراغ دارید که همه کسانی که نام بردید، دارای آن باشند؛ ملاک مشترکشان باشد؟
او اندکی اندیشید و گفت: «بله. همگی مسلمان‌اند. همگی مسلمانیم.»
گفتم: همین معیار را وجه مشترک بگیرید. همین خصلت مشترک برای پیوند و یگانگی همگی‌تان کافی است. بر آن تکیه کنید.
سپس گفتم: اما شما و همسرتان؛ آیا همدیگر را دوست دارید؟
گفت: «بله؛ خیلی.»
گفتم: و هر دو مسلمان و مومن‌اید؟
گفت: «البته!»
گفتم: پس دو تکیه گاه مشترک در زندگی‌تان دارید؛ ایمان و عشق. این دو، جانمایه زندگی‌تان است. بر این دو استوانه‌ استوار، تکیه زنید و فرزندانتان را نیز بر همین اساس تربیت کنید و همین فرهنگ را به آنان منتقل نمایید. دیگر مشکلی در این باره وجود نخواهد داشت.
خانم «حیرانی»، مانند کسی که بار سنگینی را از دوشش و رنج و نگرانی دردناکی را از فکر و دل و جانش برداشته باشند؛ آسوده شد و از «حیرت» در آمد و رفت تا زندگی تازه‌ای را، بر اساس فرهنگ و معیارهای مشترک، سامان دهد. الاهی شکر.

علی‌اکبر مظاهری
۹۷/۶/۴

عید قربان مبارک باد

دو شخصیت مستقل

تکیه بر استوانه های مشترک

دختر و پسر، از دو خانواده جداگانه، برمی‌آیند و خانواده سومی ‌را تشکیل می‌دهند. این دو، دو شخصیت مستقل دارند با اوصافی متفاوت، اما مشترکاتی نیز دارند.
در زندگی جدید باید بر خصلت‌ها و معیارهای مشترک انگشت نهاد و آن‌ها را زیربنا قرار داد.
زن و شوهر، به‌خصوص اگر مرحله‌ انتخاب همسر را درست و عاقلانه گذرانده باشند، حتما نقاط مشترکی دارند. تعیین ملاک‌ها و معیارها و اوصاف مشترک و زیربناکردن آن‌ها و نهادن سقف زندگی جدید بر ستون‌های مشترک، ساختار بنای تازه را محکم می‌کند. و این، کار عاقلان است.
اما نقاط افتراق؛ برخی‌شان به‌تدریج و در طول زندگی مشترک، تبدیل به ‌اشتراک می‌شود. و آنچه باقی می‌ماند، برای هر کدام از همسران، محفوظ باشد. هیچ عیبی هم ندارد. آنچه که باید در زندگی مشترک، نمود داشته باشد و برجسته گردد، مشترک‌ها است.
یک مثال: شیعیان و سنیان، هم نقطه‌های افتراق و اختلاف دارند، هم نقاط تفاهم و اشتراک. خردمندی حکم می‌کند که، برای زیستنی سالم در کنار هم، هر یک از افتراق‌ها را که می‌توان به‌ اشتراک بدل کرد، بدل کنند و آن‌هایی را که نمی‌توانند بدل کنند، به حال خود بگذارند و مشترک‌ها را به میان آورند و بر مبنای آن‌ها زندگی عاقلانه و زیستن دوستانه داشته باشند. اما اگر مسأله را برعکس کنند، همین‌گونه که ‌اکنون کرده‌اند، نتیجه نیز برعکس می‌شود، همین‌گونه که‌ اکنون شده ‌است.

علی‌اکبر مظاهری
۹۷/۶/۱