کردارهای دوگانه

مشاوره عقیدتی - اخلاقی

پرسیده‌اند:
با سلام و عرض ارادت خدمت استاد دانا.
مدتی است سوالی دارم که ترجیح دادم از شما بپرسم:
آیا اعمالی را که ما، بدون هیچ قصد و نیت بدی و صرفا جهت خوشایند خودمان، انجام می‌دهیم، به لحاظ تاثیرات معنوی و سعادت اخروی، پوچ هستند؟ مثل کاری که ما انجام‌دادنش را دوست داریم و کار بدی هم نیست، اما اینطور نیست که بتوانیم ادعا کنیم به خاطر خدا و با نیتی الاهی این کار را انجام می‌دهیم؛ مانند ادامه تحصیل، موفقیت‌های شغلی یا اجتماعی، مهمانی‌رفتن یا انجام کارهای نشاط‌آور. یا حتی وقتی به کسی کمکی می‌کنیم، صرفا برای اینکه دوست داریم نقش مثبتی در زندگی او داشته باشیم، نه اینکه خالصانه فقط برای خدا، او را یاری دهیم. وضعیت این اعمال ما چگونه است؟
ممنون از راهنمایی‌های شما.

پاسخ ما:
سلام و تحیت.
اعمال آدمیان، از منظری که شما پرسیده‌اید، دو گونه است:
۱. اعمال تعبدی؛ کردارهایی که نیت و قصد قربه‌الی‌الله در آن‌ها شرط صحت و قبولی است. مانند عبادت‌ها. این کردارها باید به قصد رضای خداوند انجام گیرد. دایره این اعمال را شریعت مشخص کرده است. عدد و مقدار آن‌ها را دین معین کرده است.
۲. اعمال توصلی؛ کردارهای خوبی که قصد قربت در آن‌ها شرط نیست، اما پاداش الاهی دارد و به‌کار آخرتمان می‌آید و بهجت روحی می‌‌آفریند و سبب رشد آدمی می‌شود. دایره این اعمال، بسیار گسترده است. یا بگو دایره و عدد و مقدار ندارد. هرکار خوبی را شامل می‌شود. این‌ها همان "اعمال صالح"اند که در آیات و روایات، تجلیل شده‌اند.
بنابرمثال: حاتم طایی، با این‌که مسلمان نبود، کردارهای نیکویش، به‌خصوص سخاوتش و یاری محرومانش، در زندگانی آن‌جهانی‌اش موثر است.

نکته:
اما زیرکان آنان‌اند که همه اعمالشان را رنگ خدایی می‌زنند و آن‌ها را "قربه‌الی‌الله" انجام می‌دهند. ایشان کارهایشان یا واجب است یا مستحب. کردارهای مباح‌شان را نیز با قصد تقرب به خداوند انجام می‌دهند. ایشان فرخنده‌جانان‌اند. ایشان دائم در نمازند. "خوشان آنان که دائم در نمازند". خوشا حالشان!
این سخن پیامبر رحمتمان را ببینید:
"یا اباذر، فلتکن لکل عملک النیه، حتی النوم و الاکل؛ ای ابوذر، هرکارت نیت الاهی داشته باشد، حتی خوابیدن و خوردن."
الاهی خجسته‌جان باشید.

علی اکبر مظاهری