احترامتان دست خودتان است!

مشاورۀ تربیتی 

🔸پاسخ استاد علی‌اکبر مظاهری به دو پرسش مشاوره‌ای

🔹پرسش ۱:
پسر هفت‌ساله‌ای دارم که در کل پسر خوبی است، ولی گاهی رفتارهایی دارد که برایم عجیب و سؤال‌برانگیز است. از جمله اینکه:
- گاهی پسرم سر بزرگترها داد می‌زند و به آنها بی‌احترامی می‌کند.
- گاهی به پدربزرگ و مادربزرگش سلام نمی‌کند.
- گاهی جواب من را که مادرش هستم، پس می‌دهد و به قول معروف «تو روی من در می‌آید».
- گاهی دایی‌اش را با اسم کوچک صدا می‌زند.
خلاصه اینگونه رفتارهایش حسابی کلافه‌ام می‌کند. نمی‌دانم چه کنم؟ راهنمایی‌ام کنید.

🔹پاسخ:
دیدن خوبی‌های فرزند در کنار ضعف‌هایش نشانۀ دانایی است. اینکه شما همۀ رفتارهای پسرتان را می‌بینید و فقط روی کاستی‌هایش متمرکز نمی‌شوید، پسندیده است.
۱. در پی تعلیم زبانی رفتار محترمانه به کودکان نباشیم:
یکی از مسائلی که جامعۀ ما، خانواده‌های ما، بزرگترهای ما و پدر و مادرهای ما به آن توجه ندارند، این است که می‌خواهند با تعلیم زبانی به کودکان آموزش بدهند که باید به بزرگترها احترام گذاشت. این اشتباه است، مثلاً وقتی پدر و مادر با یک بزرگتر روبه‌رو می‌شوند، به فرزندشان می‌گویند: «سلام کن»؛ یا می‌گویند: «سلام کردی دخترم؟» یا حتی گاهی به دروغ می‌گویند: «دخترم سلام کرد. پسرم سلام داد».
این رفتار اشتباه، آثار ناگواری دارد؛ کودک را تحقیر می‌کند و او را ترسو بار می‌آورد. کودک با خود فکر می‌کند گویا من خودم بلد نیستم سلام کنم، خودم بلد نیستم احترام کنم و بزرگترها باید به من گوشزد‌ کنند. این، نوعی تربیت تحمیلی است. تربیت تحمیلی همزاد تنبیه نابجاست. ما به تربیت تحمیلی «نه» می‌گوییم.
۲. رفتار محترمانه، الگوی فرزندانمان:
اگر پدر و مادرها رفتار محترمانه داشته باشند، فرزندان متوجه می‌شوند که باید به پدر و مادر احترام گذاشت، نه اینکه به بچه بگوییم به پدر و مادر احترام بگذار.
پیشینیان می‌گفتند: «احترام هر کس دست خودش است».
این سخن حکیمانه‌ای است. این نوع احترام، احترام دیداری و فطری و شکوهمند است، نه احترام تحمیلی. شهید مطهری می‌گویند: «پدر نباید خود را در مقابل فرزندان سبُک کند، به اینکه خودش احترام خود را حفظ کند. فرزندان وقتی در مقابل پدر هستند، باید احساس کنند در مقابل شخص بزرگی (نه ابوالهول) قرار دارند. پدر و مادر باید احترام یکدیگر را حفظ کنند تا فرزندان احترام هر دو آنها را حفظ کنند.

🔹پرسش ۲:
رفتار پدر نزد فرزندان چگونه باید باشد تا شخصیتش بزرگ و گرامی شمرده شود؟

🔹پاسخ:
رفتار پدر با فرزندان و اعضای خانواده باید رفتاری باوقار، لطیف، احترام‌برانگیز و زیرکانه باشد. این جمله «پدر خود را سبک نکند» مساوی است با «پدر رفتار سبک نکند».

🔹چند نکته و مثال:
١. پدر هرزه‌گویی نکند: مثلاً در یک سفر خانوادگی، اگر پدر بخواهد شعری بخواند، شعر سبک و هرزه‌ای نباشد، بلکه باید شعری لطیف و با محتوای مناسب باشد.

٢. دقت در انتخاب نوع بازی با فرزندان: پدر باید با فرزندان بازی کند، حتی آنها را روی دوش خود سوار کند، اما بازی سبک و تحقرکنندۀ شخصیت پدر ممنوع است. در این موارد عقل قدرت تشخیص دارد.
خانمی در جلسۀ مشاوره از همسرشان گله‌مند بود و می‌گفت: «همسرم خودش را جلوی بچه‌ها حقیر و پست می‌کند». گفتم: «مثال بزنید». می‌گفت: «پدر به بچه‌ها می‌گوید بیایید بازی کنیم و شکل حیوانات را در بیاوریم، بعد خودش شبیه سگ می‌نشیند و پایش را بالا می‌آورد و گوشش را خارش می‌دهد. وقتی بچه‌ها به او می‌گویند بابا سگ شدی، ناراحت می‌شود و آنان را تنبیه می‌کند».
پدر اگر می‌خواهد اینگونه با بچه‌ها بازی بکند، نقش حیوان‌های نجیب، لطیف و بااحترام را بازی کند.

٣. دقت والدین در نوع پوشش: پدر و مادر نباید به هیچ وجه لباس‌های جلف و دور از شأن پدری و مادری بپوشند.
پدر نباید لباسی را که مناسب استخر است، در منزل بپوشد و بخشی از بدنش در مقابل فرزندان برهنه باشد. البته وقتی پدر فرزندان را به استخر می‌برد، فرزندان درک می‌کنند که در استخر هستند، ولی چنین پوششی در منزل مناسب نیست. همچنین پدر نباید لباسی بپوشد که برجستگی‌هایی از بدنش که نباید نمایان باشد، مشخص شود، در این صورت پدر نزد فرزندان سبک می‌شود.

۴. پدر نزد فرزندان سبکی نکند: به‌ عنوان مثال سر و صداهای زشت از خودش درنیاورد، حتی آروغ نزند. برخی از والدین کم‌توجه، کارهای بدتر از آروغ را هم انجام می‌دهند. پدر نه سبک باشد و نه ابوالهول (شخص ترسناک)؛ بلکه باید رفتاری لطیف، باوقار و احترام‌برانگیز داشته باشد. پیغمبر اکرم(ص) با آن‌همه مهربانی و عطوفتی که داشتند، دارای هیبت زیادی بودند. زمانی که پیامبر، خندان نبودند، هیچ‌کس جرأت نمی‌کرد در چشم ایشان مدت زیادی مستقیم نگاه کند، مگر اینکه پیامبر لبخندی می‌زدند و طرف مقابل را نوازش می‌کردند.

٥. برای احترام فرزندان به پدر، بعد از خودِ پدر، مادر مؤثرترین فرد است. فرزندان تا زمانی که به سن رشد نرسیده‌اند، پدر را از زبان مادر می‌شناسند، وقتی هم به سن رشد رسیدند، خودشان تشخیص می‌دهند که پدر چگونه انسانی است. در سن رشد هم فرزندان تحت‌تأثیر مادر هستند. آنان پدر را از دید و زبان مادر می‌شناسند، که این تأثیر در خردسالی بیشتر است. اگر مادر در دورۀ خردسالی کودک، دربارۀ پدر، بدگویی کند، کودک باور می‌کند و اگر خوبی پدر را بگوید، او بازهم باور می‌کند. مادر می‌تواند با رفتار صحیح و سنجیده‌اش، پدر را نزد فرزندان بر تخت پادشاهی بنشاند یا با رفتار ناصحیح و ناصوابش، پدر را بر خاک ذلت و خواری بکشاند. مادران باید خوبی‌های پدر را در مقابل فرزندان به زبان بیاورد و در عمل هم رفتاری محترمانه و مؤدبانه با پدر داشته باشد.

✍️به کوشش خانم نرگس صفرخانلو

🔹چاپ‌شده در ماهنامهٔ «خانه خوبان»، تیر ۱۳۹۹