💍 شرط ضمن عقد (۲)

💍 شرط ضمن عقد (۲)

🖋 نویسنده و مشاور: علی‌اکبر مظاهری

👥 مشاوره خانواده

❓❕پرسشی طوفانی، پاسخی ملایم!

❇️ اشاره:

پس از انتشار پست «شرط ضمن عقد»، خانمی فرهیخته، از اساتید دانشگاه، مطلبی اعتراضی را در قالب یک سوال مطرح کردند. بخوانیم:

در جامعه ما حق طلاق با مرد است. حضانت فرزند، بعد از هفت سالگی، با مرد است. اما اینها را نگفتیم بی‌اعتمادی به زن! عرف دانستیم و تمام! مادری که هفت سال و نه ماه، بیشترین مسئولیت‌ها و زحمت‌ها و بی‌خوابی‌ها را دارد.
اما کسی در رسانه‌ها و روی منبرها نگفت: آقایان! مهریه! فقط گفتند خروج زن از خانه‌اش، حتی برای دیدن والدینش، بی‌اذن همسر، چنان است و چنین.
شنیده‌ام بعد از فوت، اولین دینی که برگردن مرد است و باید از اموالش کنار بگذارند، مهریه است! اما همه می‌گوییم: مهریه را کی داد و چه کسی گرفت؟!
حالا چه شده که اگر زنی حق طلاق را بخواهد برای خود ثبت کند، می‌شود بی‌اعتمادی؟!
در جامعه کنونی، دختران ما با چه اعتمادی به مرد بله بدهند؟
چه بسیار مردانی که به بهانه‌های مختلف، گرفتار رابطه‌هایی، به لطف فضای مسموم مجازی هستند!
زنان اعتماد را از کجا بیابند؟ ببینید مردان چه کرده‌اند که خانم ۴۱ ساله، در این سن، مردد است در تصمیم‌گیری و تنها راهی که دلش را خوش می‌کند، همین ثبت حق طلاق است که آن هم تا ده سال برایش حفظ شده. این آقا اگر به خودش شک ندارد، چرا تا ده سال را ثبت می‌کند؟
مهریه این خانم که کم است و‌ مثل عده‌ای، برای کاسبی ازدواج نکرده. مهر زنان هیچ‌گاه بنیان خانواده را متزلزل نکرده و نمی‌کند. اما جامعه به ظاهر اسلامی ما پسران را به خوبی دختران، متعهد و معتقد بار نیاورده است.
چه کرده‌اند با اعتماد ما، مسلمانان امت محمد(ص)!

✅ پاسخ ما:

ما، اکنون، به جزئیات سوال ایشان نمی‌پردازیم، بلکه ابتدا به ایشان و همه زنان و مردان می‌گوییم:

✔️ اخلاق و حقوق، در زندگی خانوادگی

زندگی خانوادگی، از یک منظر، دو گونه است:
۱. زندگی حقوقی؛
۲. زندگی اخلاقی.
هر کدام از این دو گونهٔ زندگی، ویژگی‌هایی دارد و نتایج و ثمره‌هایی را به بار می‌آورد.

⚖️ زندگی حقوقی

زندگی حقوقی، آن است که حیات مشترک زن و شوهری، بر اساس قوانین حقوقی و مدنی بنا شود و همسران بنگرند که در زندگی مشترکشان و در قبال همسرشان چه وظایفی بر عهده دارند و چه چیزهایی از هم طلبکارند.
در ساختن این نوع زندگی و مدیریت آن، از قوانین حقوقی استفاده می‌کنند و به منابع حقوقی و فقهی استناد می‌نمایند.
در این نوع زندگی، هر کس در پی دریافت حقوق خویش است و همسرش را موظف به ادای حقوق و انجام وظایف همسری می‌داند و او را می‌پاید که مبادا حقوق وی را ضایع کند و یا آن‌ها را، به‌کمال، نپردازد؛ خود را نیز مجبور به انجام تکلیف در قبال همسر و ادای حقوق او می‌داند، که اگر ادا نکند و انجام ندهد، همسرش طلبکارانه آن‌ها را مطالبه خواهد کرد.
در این‌گونه زندگی خانوادگی، دو همسر، مانند دو شریکِ کاری و تجاری، در پی کسب حقوق و منافع خویش‌اند. وقتی یکی‌شان از دیگری چیزی می‌طلبد، او نخست می‌اندیشد که آیا از نظر حقوقی و فقهی، وظیفه دارد که خواستۀ همسرش را برآورد؟ یا همسرش حق دارد که چنین مطالبه‌ای را از وی بنماید؟ در این نوع زندگی، این عبارات بسیار به‌کار می‌‌رود: وظیفۀ تو است که چنین کنی، این حق من است، این کار بر عهدۀ تو است، من شرعاً وظیفه ندارم این کار را انجام دهم، تو قانوناً باید چنان کنی و... .
زندگی حقوقی، یک زندگی قانونمند و خط و مرز کشیده و تجارت‌گونه است. روح این زندگی خشک است؛ ایثار و رفاقت در آن معنای حقیقی‌شان را ندارند؛ محبّت در آن رنگ باخته است. زن و شوهر مانند دو شریک یا دو کارگر و کارمند، به اجبار قانون کار می‌کنند و مواظب‌‌اند که بیش از وظیفۀ شغلی‌شان کار نکنند و اگر کردند، حقوق اضافه بگیرند. همچنین مراقب هستند که حقوق خود را تمام و کمال بگیرند و نیز دیگری به حقوقشان تجاوز نکند.
در زندگی حقوقی و قانونی، خط‌کشی‌های دقیقی وجود دارد؛ مرزها معیّن و تعریف شده‌اند و قلمرو هر کدام از زن و شوهر، مشخص است.

⭕️ برخی از قوانین و نمودهای زندگی حقوقی

۱. نفقة زن و هزینۀ زندگی بر عهدۀ مرد است؛ در حدّ و اندازۀ عرف مردم جامعه، نه بیش و نه کم.
۲. زن، بدون اجازه و اطلاع مرد، نمی‌تواند از خانه بیرون رود.
۳. زن می‌تواند برای کار در منزل از مرد اجرت بگیرد؛ مانند یک کارگر و کارمند که از صاحب‌کار خود مزد می‌گیرد.
۴. زن باید نیازهای جنسی مرد را برآورد و اگر برنیاورد، مرد می‌تواند بر او سخت بگیرد و از وی شکایت کند و او را به محکمه بکشاند! یعنی مسائل جنسی زن و شوهر از دایرۀ مهرورزی بیرون است؛ یک تکلیف است بر عهدۀ زن و یک حق است از آنِ مرد. علاقه و آمادگی و عدم آمادگی روحی و عاطفی زن، چندان مطرح نیست؛ او باید وظیفۀ قانونی‌اش را انجام دهد و حق مرد را ادا نماید.
۵. زن می‌تواند برای شیردادن به فرزندشان از شوهر اجرت بگیرد؛ مانند یک دایۀ بیگانه.
۶. زن، بدون اجازۀ شوهر، نمی‌تواند به‌کارهای فرهنگی و اجتماعی و کارهای دیگر در بیرون خانه بپردازد.
۷. زن، هرگاه بخواهد، می‌تواند مهریه‌اش را از همسرش مطالبه کند و بگیرد؛ اگرچه با به دادگاه‌کشاندن و به زندان افکندن شوهر باشد!
۸. بر زن لازم نیست که جهیزیه به خانۀ شوهر بیاورد و اگر جهیزیه داشت، شوهر حق ندارد بدون اجازۀ زن از آن‌ها استفاده کند.
۹. زن حق ندارد بی‌اجازۀ شوهر در دارایی‌های او تصرف کند.
۱۰. شوهر حق ندارد مهمانی را دعوت کند که پذیرایی‌اش بر عهدۀ زن باشد.
۱۱. زن نمی‌تواند بدون اطلاع و اجازۀ شوهر، مهمان دعوت کند و او را در خانه و زندگی مرد وارد نماید ـ حتّی پدر و مادرش را ـ و اگر مهمان، بی‌دعوت بیاید، زن نمی‌تواند از دارایی شوهر، بدون اجازۀ او، از مهمان پذیرایی کند.
و ... .
به‌راستی که این نوع زندگی، چه سخت و طاقت‌فرسا است!

✔️ اما زندگی اخلاقی

۱. زندگی اخلاقی، یک زندگی «فراقانونی» است؛ به معنای مثبت آن. بدین‌سان که اخلاق و ارزش‌های انسانی و حالت‌های عاطفی و روانی چنان در آن پررنگ‌اند که برای حقوق و قانون (به معنایی که در زندگی حقوقی حاکم است) مجالی باقی نمی‌ماند. از این‌رو، حیات مشترک زن و شوهر بر اساس تعاون و تفاهم و عشق و ایثار بنا نهاده شده است.
۲. در این زندگی، به قوانین و احکام حقوقی و مدنی استناد نمی‌شود؛ مگر به اندازۀ نیاز و به گاه ضرورت؛ آن هم در هاله‌ای از ادب و احترام.
۳. در زندگی اخلاقی، زن و شوهر، عاشق و معشوق‌اند؛ رفیق و فدایی همدیگرند و یکی‌اند؛ در نتیجه، روح عشق و ایثار، پیکر زندگی‌شان را شاداب و طربناک کرده است.
۴. در این نوع زندگی، حقوق و قانون مراعات می‌شود، امّا نه از سر اکراه و اجبار، بلکه به دلخواه و اختیار؛ حریم‌ها و حرمت‌ها پاس داشته می‌شوند، امّا نه از روی قرارداد و از ترس، بلکه از روی احترام و تکریم.
۵. در زندگی اخلاقی، مرد کار می‌کند، امّا نه برای آن‌که قانون، تأمین نفقۀ زن و هزینۀ زندگی را بر عهدۀ او نهاده است، بلکه به فرمودۀ پیامبر اعظم (ص) کار او جهادی مقدّس و خود او مجاهد فی سبیل‌الله است:
«الکادُّ عَلی عِیالِهِ کَالمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللهِ»؛ [1]
آن کس که برای عیال و تأمین معاش خانواده‌اش تلاش می‌کند، چونان مجاهد در راه خداست.
۶. در زندگی اخلاقی، زن در خانه کار می‌کند، امّا نه مانند مزدوران و برای گرفتن مزد، بلکه به فرمودۀ امیرمؤمنان، خانه برای او چونان میدان جهاد فی سبیل‌الله است و همسرداریِ نیکو برای او چون جهاد در راه خداست و پاداش او مانند پاداش مجاهدان است:
«جِهادُ المَرأةِ حُسنُ التَّبَعُّلِ»؛ [2]
جهاد زن، نیکو شوهرداری کردن است.

۷. در این زندگی، هر لبخندی که زن بر لبان مردش بنشاند، پاداشی الهی دارد.
۸. در این زندگی، زن به فرزند شیر می‌دهد، امّا شیرفروشی نمی‌کند و مزد نمی‌گیرد، بلکه در قبال هر مکیدن کودک، برای مادر حسنه‌ای است و نزد خدای رحمان پاداشی دارد. پیامبر اعظم(ص) در این باره فرموده‌اند:
«... فَإذا أرضَعَت، کانَ لَها بِکُلِّ مَصَّةٍ کَعِدلِ عِتقِ مُحَرَّرٍ مِن وُلدِ إسماعیل، فَإذا فَرَغَت مِن رَضاعِهِ ضَرَبَ مَلَکٌ کَریمٌ عَلی جَنبِها وَقالَ: إستَأنِفِی العَمَلَ فَقَد غُفِرَ لَکِ»؛ [3]
هنگامی که مادر به بچه شیر می‌دهد، ای هر مرتبه‌ای که بچه پستان مادر را می‌مکد، خداوند ثواب آزاد کردن یک انسان از فرزندان حضرت اسماعیل (که مؤمن و موحّدند) به مادر پاداش می‌دهد و هنگامی که شیر دادن را به پایان برد، فرشته‌ای بزرگوار دست بر پهلوی مادر می‌زند و می‌گوید: زندگی تازه‌ای را آغاز کن که خداوند گناهان گذشته‌ات را بخشید.
۹. در زندگی اخلاقی، مانند زندگی حقوقی، پذیرایی از مهمانان شوهر بر زن واجب نیست و نیز بر مرد هزینه‌کردن برای مهمانان زن واجب نیست؛ امّا مهمان حبیب خداست و پذیرایی از او مایۀ خیر و برکت است و سبب شادمانی دل‌ها می‌شود و مهمان، اندوه و بلا را از خانه و زندگی بیرون می‌راند. و به فرمودۀ پیامبر اعظم(ص):
«إِنَّ الضَّیفَ إِذَا جَاءَ فَنَزَلَ بِالقَومِ جَاءَ بِرِزقِهِ مَعَهُ مِنَ السَّمَاءِ»؛ [4]
هنگامی که کسی نزد کسانی به مهمانی رود، روزی خویش را از آسمان با خود می‌آورد.
۱۰. در زندگی اخلاقی، زن و شوهر به همدیگر عشق می‌ورزند. نیاز جنسی و عاطفی برای هر دو مطرح است و هر کدام می‌کوشد دیگری را خرسند کند. نوازش و آمیزش ایشان حسنه است و ثواب دارد و سبب خشنودی خدا می‌شود.
بنابراین، دیگر سخن از دادن حق از یک سو و گرفتن حق از سوی دیگر نیست، بلکه داد و ستدی دوسویه است. دیگر سخن در این نیست که زن، به هر شکل و در هر حالت، باید حق مرد را بدهد؛ بلکه هر دو مراعات حال یکدیگر را می‌نمایند و مسأله از صورت یک تکلیف خشک و بی‌روح بیرون می‌آید و به عشق‌ورزی دوستانه و دوجانبه بدل می‌شود. زوج‌ها با رغبت به‌کار عشقی‌ورزی و آمیزش جنسی می‌پردازند؛ هیچ کدام فقط دهنده و هیچ کدام فقط گیرنده نیست، بلکه هر دو، هم دهنده‌اند و هم گیرنده. بهرۀ زن از تمتّعات جنسی و عاطفی، کمتر از سهم مرد نیست؛ گاهی بیشتر هم هست. زن نمی‌پندارد که دارد حقّی را می‌پردازد و مرد نیز نمی‌اندیشد که دارد حقّش را می‌گیرد، بلکه هر دو به دلخواه، یکدیگر را کامیاب می‌کنند.
۱۱.در زندگی اخلاقی، اگرچه مانند زندگی حقوقی، بیرون رفتن زن از خانه و پرداختن به‌کارهای اجتماعی منوط به رضایت مرد است؛ امّا زن و شوهر رفیقانه و مسئولانه، در عرصۀ زندگی خانوادگی و نیز زندگی اجتماعی، یکدیگر را یاری می‌کنند و هر کدام در این ساحت‌های فضیلت نقشی ایفا می‌نمایند.
۱۲. مهریه، هم در زندگی حقوقی و هم در زندگی اخلاقی از آنِ زن است؛ با این تفاوت که در زندگی حقوقی، زن مهریه‌اش را از مرد می‌طلبد، اگرچه مرد نادار باشد، و آن را می‌گیرد، اگرچه با توسّل به دادگاه باشد؛ امّا در زندگی اخلاقی، بخشیدن مهریه، یک فضیلت برای زن است و پاداش الاهی را ثمر می‌دهد.
۱۳. در زندگی حقوقی، هدیه دادن به زن بر مرد واجب نیست، چون هدیه جزو نفقه نیست؛ امّا در زندگی اخلاقی، اهدای هدیه حسنه‌ای است که موجب خرسندی خدا و نشانۀ عشق است و کدورت‌ها را از دل‌ها می‌زداید. پیامبر اعظم(ص) فرموده‌اند:
«تَهادوا فَإنَّ الهَدیَّةَ تُضَعِّفُ الحُبَّ وَتُذهِبُ بِغَوائِلِ الصَّدرِ»؛ [5]
به یکدیگر هدیه دهید، زیرا هدیه دوستی و محبّت را می‌افزاید و کدورت‌های سینه‌ها را می‌زداید.
۱۴. در زندگی حقوقی، کفالت فرزند بر عهدۀ پدر است و حق حضانت او تا چند سال از آنِ مادر است و سپس به پدر منتقل می‌شود؛ امّا در زندگی اخلاقی، فرزند ثمرۀ عشق زن و شوهر و میوۀ بوستان زندگی‌شان است که هر دو او را ریحانۀ بهشتی و هدیۀ الاهی می‌دانند و با رغبت و شفقت در پرورش او می‌کوشند و وی را از بهترین مصداق‌های باقیات صالحات می‌دانند و از خداوند می‌خواهند که او را مایۀ گرمای دل‌ها و روشنای چشم‌هایشان قرار دهد:
«رَبَّنا هَب لَنا مِن أَزواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعیُن»؛ [6]
خدای ما! همسران و فرزندانمان را نور چشمانمان قرار ده.
۱۵.در زندگی حقوقی و قانونی، زن به شوهرش به چشم یک همکار می‌نگرد که چگونگی رابطۀ آن دو را قانون معیّن می‌کند و به زن می‌گوید که کجا باید از شوهر اطاعت کرد و کجا می‌شود اطاعت نکرد؛ امّا در زندگی اخلاقی و ایمانی، شوهر چنان در دل و جان زن اوج می‌گیرد که به فرمودۀ پیامبر اعظم(ص) اگر سجده بر غیر خدا جایز بود، زن بر شوهرش سجده می‌کرد، و نیز زن نزد

شوهر امانتی است الاهی.
به دیانتی چنین لطیف و آسمانی، چهرۀ عبوس حقوقی دادن و جا را بر جلوه‌های زیبای دیگر تنگ کردن، جفای به دیانت است.

1: بحارالأنوار، ج۱۰۰، ص۱۳.
2: نهج‌البلاغه، حکمت۱۳۶.
3: وسائل‌الشیعه، ج۲۱، ص۴۵۱.
4: وسایل‌الشیعه، ج۲۴، ص۳۱۷.
5: کنزالعمّال، ج۶، حدیث۱۵۰۶۱.
6: فرقان، ۷۴.