ستارگان ذهن

در ذهن کودکمان چه می گذرد؟

 

>>  نویسنده : سعیده اسماعیل پور

اشاره:

     در روانشناسی راه های مختلفی برای مطالعۀ شخصیت کودکان وجود دارد. مشاهده، نظارت دقیق بر بازی ها، تحلیل گفتار، نقاشی و... . ...

در این میان، نقاشی به دو دلیل مهم تر است: اول اینکه می توان از فاصله دور و به صورت غیر مستقیم و بدون دخالت در کار کودک، بر او نظارت داشت. دیگر اینکه امکان مقایسه چند نقاشی که در زمان های متفاوت کشیده شده اند، وجود دارد. کودک از طریق نقاشی میزان رضایت از پدر ومادر، نگرانی و دلهره های درونی، میزان تجربه هایی که کسب کرده است وبسیاری از ذهنیات دیگرش را به تصویر می کشد. در نقاشی کودک، خطی که بر تصویر صورت کشیده شده و یا حذف بعضی افراد خانواده، از بین بردن بعضی حوادث و یا استفاده از رنگ های خاص، بیانگر معانی روشنی هستند که بزرگسالان با شناخت و دقت می توانند آن ها را مشاهده و تعبیر کنند. می توان از راه خط، فضا، رنگ وموضوع نقاشی کودک، به تفسیر حالت های درونی او پرداخت.

خط

     خط هایی که کودک رسم می کند، ممکن است به شکل های مختلفی باشد، مانند: نازک، ضخیم، زاویه دار، عمودی، افقی، کم رنگ، پر رنگ و .... به عنوان مثال خط های کم رنگ،نشان دهندۀ کم رویی کودک است. خط خطی کردن و پاک کردن های مکرر، نشانگر نارضایتی از خود و احساس حقارت است.خط های استوار و مستقیم، حاکی از اعتماد به نفس، مصمم بودن و تأثیر پذیری اوست. خطوط سر بالا، بیانگر شادی، زندگی و انفجار احساسات است.

فضا

     اینکه نقاشی در چه ناحیه ای از صفحه کشیده شده مهم است. مثلاً کودکانی که پایین صفحه را برای نقاشی انتخاب می کنند، اغلب افسرده، واجد خستگی روانی و روان آزرده اند. کودکانی که در بالای صفحه نقاشی می کشند، اغلب آرمان گرا، رؤیا پرداز و نشان دهندۀ ارزش های برتر، خیال پردازی و آرمان ها هستند. نقاشی در ناحیۀ راست صفحه، کودکانی را نشان می دهد که به دنبال اهداف خود در آینده هستند و سعی دارند مستقل باشند و می توانند فکر وعقل خود را کنترل کنند و تحول یافته اند. کودکانی که در ناحیۀ چپ صفحه نقاشی می کشند، گذشته نگر هستند وقصد دارند به دوران کودکی خود برگردند و دمست دارند در دامان خانواده باقی بمانند و مورد حمایت قرار بگیرند. کودکان کم رو و خجالتی نیز در گوشه کاغذ یا در قسمت محدودی از فضای کاغذ نقاشی می کشند.

رنگ

     کودکان 3 تا 6 سال، علاقۀ زیادی به استفاده از رنگ دارند و آن را از خود نقاشی بیشتر دوست دارند و رنگ های زنده تر را بیشتر به کار می گیرند. به تدریج که سن شان بالاتر می رود، از وابستگی شان به رنگ کاسته می شود و بیشتر، رنگ هایی از نوع سرد یا رنگ های کمتر خشن استفاده می کنند. نبود رنگ در تمام یا قسمتی از موضوع نقاشی، نشانگر خلأ عاطفی و گاه نشان حالت های ضد اجتماعی است. تحقیقات نشان داده اند که کودکان سازگار، در نقاشی از پنج رنگ مختلف استفاده می کنند. هر رنگ دارای یک محتوای عاطفی وهیجانی است. برای مثال:

     استفاده از رنگ آبی نشانگر صلح، آرامش و مهربانی است. رنگ قرمز نشانگر خشم، پرخاشگری، شهامت و عشق وهیجان پذیری است. رنگ صورتی نشان صلح، تعادل وتوازن است. رنگ قهوه ای بیانگر اجبار، خلق محزون و جدی است. رنگ سبز نشانگر امید، استراحت، خشم، تلخی و جنب و جوش است. رنگ زرد نیز نور شادی، خوشبختی و برتری را می رساند.

موضوع نقاشی

     از موضوع نقاشی کودکان نیز برای تحلیل شخصیت آنان استفاده می شود که در این جا به چند نمونه اشاره می کنیم:

1. شکل آدم

کودک با کشیدن شکل یک آدمک، در واقع تصورات و درکی که از خود دارد را در آن می نمایاند. در واقع بین آن آدمک و خودش ارتباط های مشخصی وجود دارد. وقتی آدمک در انداز ای بسیار کوچک یا در گوشۀ کاغذ کشیده شده باشد، کودک خود را کم ارزش و پایین تر از دیگران میداند. کودکانی که خود را بالاتر از بقیه می دانند آدمک هایی با اندازه های بزرگ رسم می کنند.

2. خانه

خانه، نماد پناه گاه و هسته اصلی گرمی خانوادگی است که ممکن است مورد علاقه یا تنفر کودک باشد. اگر خانه با در های بزرگ و پنجره و پرده های رنگین و دودکش باشد و خانۀ دل باز را نشان دهد، نشانگر این است که درون این خانه، زندگی سعادت مندی وجود دارد. خانه بدون در و دل گیر که از بقیۀ خانه ها نیز جدا مانده است و با دیوار های بلند رسم شده باشد، نشان دهندۀ احساس کودک دربارۀ روابط نامطلوب درون خانه است. هنگامی که پدر و مادر از هم جدا شده باشند، خانه به دو قسمت تقسیم می شود. اگر خانه به صورت زندان کشیده شود، نشان دهندۀ خانوادۀ ناسازگار و از هم پاشیده است.

3. درخت

برای تحلیل درخت باید سه قسمت آن را مشخص کرد: ریشه، تنه، شاخه ها و برگ ها. ریشه که در زمین فرو رفته و درخت را تغذیه می کن بیانگر تمایلات درونی است. تنه، نشانگر مشخصات دایمی و عمیق پایدار شخص است. شاخه ها و برگ ها بیانگر راه های ارتباطی کودک با دنیای خارج است. تنه درخت اگر کوتاه کشیده شود، نشانگر جاه طلبی و بلند پروازی کودک است. درختی که دارای برگ های زیاد و در هم باشد، بیانگر شخصیت در خود فرو رفته کودکی است که آمادگی تغییر وتحول ندارد و درختی که شاخه های مختلف آن هر کدام به سویی کشیده شده اند و شاخه های فراوانی دارد، نمایانگر احساسات شدید کودکی است که مسایل را به سادگی می فهمد و قادر به ارتباط با دیگران است و می تواند خود را با محیط سازگار کند.

4. خانواده

شیوه های تربیتی و محبت کردن پدر و مادر ها دربارۀ کودکان، متفاوت است. دانستن این که کودک چه جایگاهی در خانواده برای خود قایل است و چه تصوری از خود و دیگر اعضای خانواده دارد، بسیار مهم است. کودک وقتی یکی از اشخاص خانواده اش را دوست ندارد، آن شخص در نقاشی ترسیم نمی شود یا بعد از کشیده شدن، آن را خط می زند.نزدیکی دو شخص نشان دهندۀ صمیمیت آن هاست. شخصی را که کودک بیشتر از همه دوست دارد، معمولاً بلند قامت تر از دیگران و اول از همه و در سمت چپ کاغذ ترسیم می کند.

نقاشی کودکان در خود فرو رفته

     کودک در خود فرو رفته و اوتیسم، کودکی است که هیچ نوع ارتباطی با دیگران برقرار نمی کند و به حوادث و اتفاقاتی که در اطرافش رخ می دهد، علاقه ندارد و در دنیای خودش غرق می شود. این کودکان گاهی در نقاشی هایشان پرخاشگری را می نمایانند. با کشیدن خط هایی کوتاه و نوک تیز و با فشار زیاد مداد بر روی کاغذ به حدی که ممکن است کاغذ را سوراخ کند. در این نوع نقاشی، دهن پهن و بزرگ و دندان ها کاملاً نمایان ، چانه چاق، گردن ضخیم و ناخن ها مشخص کشیده می شوند و گاهی اشخاص در نقاشی سلاح هایی در دست دارند.

نقاشی کودکان مضطرب

     کودکان مضطرب در نقاشی هایشان صورت های گرد وکوچک، با خط های نازک ترسیم می کنند. کودک مضطرب، پرخاشگراست.در نقاشی این کودکان بیشتر حیوانات وحشی، هیولا و صحنه های فاجعه انگیز دیده می شود.

نقاشی کودکان افسرده

     این گونه کودکان نقاشی ها را با محتوایی حزن انگیز، جدایی خواهانه و بد بینانه نشان می دهند. درون خانه با رنگ های تاریک و سرد نشان داده می شود و در خارج خانه به ندرت در وپنجره دیده می شود. به گونه ای که خانه ای متروکه است و اثری از زندگی در آن به نظر نمی رسد.آدمکی که چنین کودکی می کشد، بسیار ضعیف است، با سر و صورتی کوچک و بازوانی چسبیده به تن. درختانی بی برگ، آسمانی دارای ابری سیاه که جلوی خورشید را گرفته، از دیگر ویژگی های چنین نقاشی هایی است. 

 

---

 

منابع:

محمد علی احمد وند، روانشناسی بازی، انتشارات پیام نور، چاپ هشتم، 1388.

مرتضی ترخان، ارزشیابی شخصیت، انتشارات پیام نور، چاپ دوم، 1388.