تربیت فرزند باهوش

مشاورۀ تربیتی

پاسخ استاد علی‌اکبر مظاهری به یک پرسش مشاوره‌ای 

پرسش:
پسرم فرزند باهوشی است و تربیت او کار دشواری است. من و همسرم برای تربیت صحیح او چه تدابیری باید بیندیشیم؟

پاسخ:
پاره‌ای از ویژگی‌های کودک باهوش و کودک معمولی:
١. تربیت کودک باهوش و کودک معمولی متفاوت است. کودک معمولی همانند بره‌ای است که کمی جست‌وخیز می‌کند، اما وقتی با ریسمان به جایی بسته شد، آرام می‌گیرد و در آنجا می‌ماند. اگر به او بگویید بنشین می‌نشیند، اگر بگویید این سخن را بگو، می‌گوید و... .
کودک معمولی همین ‌که امری از سوی پدر و مادر گفته شود، برایش کافی است؛ اما بچة باهوش و تیزهوش اگرچه فلسفه نمی‌داند، اما فیلسوفانه می‌اندیشد. اگر به او بگویید: اینجا بنشین، می‌گوید: چرا بنشینم؟ اگر بگویید: این کار را نکن، می‌گوید: چرا نکنم؟
٢. کودک معمولی احتمالاً فربه شود یا اضافه‌وزن هم بیاورد، سالم باشد و بیماری نگیرد؛ اما کودک باهوش ممکن است برخی از اوقات، خوب غذا نخورد؛ چون مهم‌ترین مسئله برای او شکم نیست و مسائل مهم‌تری برایش مطرح است؛ بنابراین ممکن است لاغر ‌شود، حتی گاهی ریزنقش است و گاهی هم بیمار می‌شود.
٣. کودک باهوش چندان منظم نیست. به وسایلی که اطرافش ریخته می‌شود، اعتنا نمی‌کند و خود را معطل کارهای پیش‌پا افتاده نمی‌کند؛ اما کودک معمولی غالباً منظم است.

راه‌کارها:
١. پذیرش سختی و انجام تلاش بیشتر:
پدر و مادر باید بدانند و بپذیرند که تربیت فرزند باهوش مشکل‌تر و کاربرتر است و زحمت بیشتری می‌طلبد. به عنوان مثال، برای دستیابی به طلا و گوهر ثمین باید سنگ را از اعماق زمین در آوریم و ذوب کنیم و مواد زایدش را برطرف سازیم؛ در نهایت با صرف هزینه، زمان و زحمت بسیار به طلا و جواهر برسیم؛ اما برای استخراج آهک نیاز به این همه کار و زحمت نیست؛ همین‌ که کنار کوه آهک برویم و یک پتک بزنیم، کافی است. البته در هر مسئله‌ای باید نتیجة آن ‌را هم دید. کسی که زحمت و سختی استخراج طلا را کشیده است، ثروتمندتر و خشنودتر است یا آنکه در پی آهک می‌رود؟
تربیت کودک باهوش، مانند استخراج طلا و جواهر، پرزحمت و سخت است، اما فرجامی نیکو و پرثمر دارد؛ در حالی که تربیت کودکی که باهوش نباشد، مانند استخراج آهک، کم‌زحمت و راحت است، اما فرجامی کم‌ثمر دارد. پذیرش این سختی و زحمت بیشتر، گام اول در تربیت فرزند باهوش است.
٢. رفتار هوشمندانه:
برای تربیت فرزندان باهوش باید رفتار هوشمندانه داشته باشیم و حساب‌شده عمل کنیم. مثلاً اگر قصد داریم به میهمانی برویم، به کودک تیزهوش نگوییم: «آماده شو می‌خواهیم به میهمانی برویم»؛ این عبارت برای کودکی است که مطیع محض باشد.
به کودک تیزهوش باید بگوییم: «ما می‌خواهیم به میهمانی برویم، شما کی آماده هستید؟»
سؤال‌های کودک باهوش را نیز باید با پاسخ‌های هوشمندانه جواب دهیم. اگر پدر و مادر پاسخ هوشمندانۀ سؤال را نمی‌دانند، بگویند: «نمی‌دانم، باید مطالعه کنم یا مشاوره بگیرم»؛ چون نمی‌شود سر کودک باهوش را شیره مالید.
یک مثال مشاوره‌ای:
بچه‌ای به پدر و مادرش می‌گفت: ازدواج یعنی چه؟ پدرش از دوستان زمان جنگ ما بود. مادر می‌گفت: «من نمی‌دانم». پدر هم می‌گفت: «من نمی‌دانم. پیش دوست مشاورم می‌رویم و از او می‌پرسیم که ازدواج یعنی چه؟ او جواب این سؤال را می‌دهد».
٣. پرهیز از سخنان معماگونه:
نزد کودک هوشمند باید هوشمندانه سخن بگوییم. معماهایی که هنوز وقتش نرسیده است را مطرح نکنیم. برخی از داستان‌ها نیز نباید نزد او گفته شود؛ چون برایش سؤال‌برانگیز خواهد بود. مثلاً وقتی کودک در حال بازی است، مادر به خاله می‌گوید: «دخترعمۀ همسرم پنج ماه پیش، ازدواج کرد. اکنون بچه‌دار شده‌اند». خاله با تعجب می‌گوید: «پنج ماه است؟!» هر دو می‌خندند.
آن‌ها تصور می‌کنند کودک در حال بازی متوجه سخنانشان نمی‌شود؛ در حالی که او سخنان آن‌ها را تحلیل می‌کند و برایش سؤال و معما پیش می‌آید که بچه نه‌ماهه به دنیا می‌آید؛ پس این‌ها چرا پنج‌ماهه بچه‌دار شده‌اند؟
۴. مطالعه و مشاورۀ بیشتر:
برای تربیت کودک معمولی، خواندن نصف کتاب در زمینۀ تربیت فرزند کافی است؛ اما برای تربیت کودک باهوش به مطالعۀ حداقل پنج کتاب تربیتی و مراجعه به مشاور متخصص کودک نیاز است.

دو سؤالی که ممکن است بپرسید:

اگر پدر و مادری از ما بپرسند:
١. ما فرزند باهوش نمی‌خواهیم. نمی‌توانیم زحمت تربیت فرزند باهوش را بر دوش بکشیم، چه کنیم؟
٢. آیا ما که صاحب فرزند باهوش هستیم، خوب است بگوییم خوش به‌ حال کسانی که فرزند معمولی دارند؟
این‌گونه پاسخ می‌دهیم:
۱. شما با یک همسر باهوش ازدواج کرده‌اید و فرزند شما باهوش شده است. وظیفۀ انسانی شماست که فرزندتان را خوب تربیت کنید. اگر این سختی را نمی‌خواستید باید قبل از ازدواج این فکر را می‌کردید. در اینجا نمی‌توانید بگویید من نمی‌خواهم. بچۀ باهوش را خوب تربیت کنید و بهره‌اش را نیز ببرید.
٢. خداوند را به‌خاطر عطای فرزند باهوش شکر کنید. بدانید لذت سختی‌کشیدن و تلاش بیشتر و حتی اذیت‌ شدن از دست فرزند باهوش، بسیار بیشتر از استراحت و آسایشی است که از فرزند معمولی می‌برید. وقتی فرزند باهوش را بزرگ می‌کنید، در آینده لذتش را نیز می‌برید و از شما یک نسل هوشمند به‌ جای می‌ماند.

🔹منتشرشده در ماهنامهٔ #رشد_آموزش_خانواده، شمارهٔ ۸، اردیبهشت ۱۳۹۹