استخاره برای ازدواج

جایگاه استخاره در امر ازدواج

اگر قوانین و دستورات اسلام دُرست فهمیده شود و به‌طور صحیح اجرا گردد، سعادت‌بخش خواهد بود؛ امّا اگر اشتباه فهم شود و به‌طور غلط اجرا گردد، نه‌تنها سعادت‌بخش نیست، بلکه زیان‌بار است.
یکی از موضوعات اسلام که در میان بسیاری از افراد جامعۀ ما اشتباه فهمیده شده و به‌طور ناصحیح به آن عمل می‌شود، استخاره است.
هرچند اینجا جای بررسی همه جانبۀ مسئلۀ استخاره نیست، اما چون استخاره، در جامعۀ ما، به شکلی به موضوع انتخاب همسر نیز مربوط شده، لازم است به قدر نیاز به آن پرداخته شود.

استخاره دو نوع است
۱- طلب خیر و هدایت از خداوند:
معنای حقیقی استخاره، طلب خیر و صلاح و هدایت از خداوند است و شیوۀ عملی پیشوایان اسلام علیهم‌السلام نیز همین بوده و این در حقیقت نوعی دعا و استمداد از خداوند و توکّل بر اوست و در تمام امور و احوال، به‌خصوص در امر انتخاب همسر، پسندیده و مطلوب است.
آیت‌الله ابراهیم امینی در این‌باره می‌نویسند: امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام برای استخاره دو رکعت نماز می‌خواند و در تعقیب نماز صد مرتبه می‌گفت: أَستَخِیرُ اللهَ [طلب خیر می‌کنم از خدا] بعد از آن، این دعا را می‌خواند: «اللّهُمَّ إِنِّی قَد هَمَمتُ بِأَمرٍ قَد عَلِمتَهُ، فَإِن کُنتَ تَعلَمُ أَنَّه خَیرٌ لِی فِی دِینی وَ دُنیایَ وَ آخِرَتِی فَیَسِّرهُ لِی وَ إِن کُنتَ تَعلَمُ أنَّهُ شَرٌّ لِی فِی دِینی وَ دُنیایَ وَ آخِرَتِی فَاصرِفهُ عَنِّی، کَرِهَت نَفسِی ذلِکَ اَم أَحَبَّت، فَإِنَّکَ تَعلَمُ وَ لا أَعلَمُ وَ أَنتَ عَلّامُ الغُیُوبِ». بعد از آن تصمیم می‌گرفت و وارد عمل می‌شد (مکارم‌الأخلاق، ص۳۶۹). یعنی: خدایا می‌خواهم فلان کار را انجام دهم که تو می‌دانی، اگر صلاح دین و دنیا و آخرت مرا در این کار می‌دانی، وسیله‌اش را برایم فراهم ساز و اگر می‌دانی که برای دین و دنیا و آخرت من بد است، مرا از آن باز بدار، چه کراهت داشته باشم چه علاقه، زیرا تو مصالح واقعی را می‌دانی ولی من نمی‌دانم و تو علّام‌الغیوب هستی. *۱
دعای سی‌و‌سوم صحیفۀ سجّادیۀ امام سجّاد علیه‌السلام از اوّل تا آخر، همین معنا (یعنی طلب خیر و هدایت از خداوند) را بیان می‌فرماید. (مراجعه کنید، بسیار زیبا و جالب است.)

۲ـ استخارۀ معروف و رایج در جامعۀ ما:
آنچه در میان مردم رواج دارد، استخاره‌ای است که هنگام انجام کارها، به‌وسیله قرآن یا تسبیح انجام می‌دهند و ـ به اصطلاح ـ نوعی کسب تکلیف می‌کنند.
اصل و ریشۀ این نوع استخاره نیز در اسلام هست؛ امّا ـ متأسّفانه ـ نوعی تحریف و اشتباه دربارۀ آن صورت گرفته و در بسیاری از موارد، از شکل و محتوای اصلی‌اش خارج شده است؛ به‌طوری که جانشین تفکّر، تعقّل، تحقیق و مشورت گردیده و نَه‌تنها فایده‌اش را از دست داده، بلکه زیان‌بار نیز شده است.
در مسئلۀ انتخاب همسر نیز این مطلب رواج دارد و گاهی زیان‌های سنگینی به بار می‌آورد.

کاربرد صحیح استخاره
هرگاه کسی بخواهد کاری را انجام دهد، اگر خوبی و صلاح آن کار برایش روشن است، باید با استمداد و طلب خیر از خداوند و توکّل به او، آن کار را انجام دهد و هیچ جایی برای استخارۀ مصطلح نیست و اگر بدی و عدم‌صلاح آن کار برایش آشکار است، باید آن را ترک کند و باز هیچ جایی برای استخاره وجود ندارد. امّا اگر خوب یا بد بودن کار برایش واضح نبود و نمی‌داند انجام دهد یا نَه، باید پیرامون آن تفکّر، مطالعه، بررسی، تحقیق و مشورت کند و همۀ جوانب امر را بررسی کند، اگر فکر و تصمیمش یک طرف را ترجیح داد و مثلاً: یک طرف هفتاد درصد و طرف دیگر سی درصد بود، همان طرف هفتاد درصد را (چه انجام کار باشد و چه ترک آن) بگیرد و عمل کند و باز در اینجا هم نیازی به استخاره نیست، اما اگر پس از تفکر و تحقیق و مشورت و پیمودن تمام راه‌های ممکن، بازهم راه به جایی نَبُرد و حیران، بر سر دو راهی ماند و عقربۀ اندیشه و تصمیمش روی پنجاه درصد ماند و به هیچ طرفی تمایل پیدا نکرد و آن کار هم به‌گونه‌ای است که نمی‌شود به حال خود رهایش کرد، بلکه باید تکلیف آن را روشن نمود، آن‌گاه نوبت به استخارۀ معروف می‌رسد.
به‌علاوه، این استخاره، هیچ‌گونه تکلیف شرعی و عقلی‌ای معیّن نمی‌کند، بلکه انسان را از حیرت و دو راهی بیرون می‌آورد و یکی از دو راه را پیش روی او می‌گذارد؛ انجام یا ترک. همچنان که این استخاره هیچ تکلیفی نمی‌آورد، هیچ تضمینی هم وجود ندارد که راهی که نشان داده، صحیح باشد و راه مقابلش غلط.
و باز همین استخاره هم کار هر کس نیست که مثلاً تسبیحی به دست بگیرد و یا لای قرآن را باز کند و تکلیفش را بفهمد و یا آنقدر استخاره را تکرار کند تا آنچه مطابق میل او است درآید.
آیت‌الله جوادی آملی ـ که از بزرگترین مفسران قرآن و اسلام‌شناسان عصر حاضر هستند ـ دربارۀ این نوع استخاره می‌فرمودند: «ما، در اسلام، تشویق به استخاره نشده‌ایم.»

نمونه‌ای تأسف‌بار از کج‌فهمی دربارۀ استخاره
«عادل» که از دانشجویان خوب و باایمان بود، تصمیم به ازدواج گرفته و در مورد انتخاب همسر بسیار حساس بود و سعی می‌کرد سنگ‌تمام بگذارد. همۀ کوشش خود را به کار گرفته بود تا همسری شایسته انتخاب کند. خودش پسر شایسته‌ای است و می‌شود گفت بسیاری از شرایط یک همسر خوب را دارد. چند بار اقدام کرد، اما همسر مطلوبش را پیدا نکرد. تا اینکه دوستان و آشنایانش دختری را به او معرفی کردند و تلاش برای تحقیقات و شناسایی آغاز شد. یکی از خویشان نزدیک دختر، دوست عادل بود. مسئله با او مطرح شد. نظرش کاملاً مساعد بود و هرچه می‌توانست در ایجاد زمینه و فراهم ساختن راه‌های شناسایی کمک کرد. با بعضی از افرادی که دختر را می‌شناختند (مانند معلّمان و هم‌درسان او) تماس گرفته و مشورت شد. هرچه تحقیقات پیش می‌رفت، این امید تقویت می‌شد که این همان همسر مطلوبی است که عادل می‌خواهد.
پس از آنکه تمام تلاش‌ها صورت گرفت، معلوم شد که همه‌چیز روبه‌راه است و هیچ اشکال و مانعی بر سر راه ازدواجشان وجود ندارد. آن‌گاه نوبت صحبت مستقیم دختر و پسر و دیدن یکدیگر و خواستگاری فرا رسید. قول و قرار برای رفتن به منزل دختر گذاشته شد و ما بسیار امیدوار بودیم که ازدواج سر گیرد، که ناگهان از طرف دختر و خانواده‌اش خبر رسید که استخاره کرده‌اند و بد آمده است.
این خبر برای من ناگوار بود، زیرا در جریان کارشان بودم و همه‌چیز را روبه‌راه می‌دیدم و امید زیادی به این داشتم که در مذاکرات و دیدار و خواستگاری هم مشکلی پیش نیاید، زیرا دربارۀ دختر اطلاعات خوبی داشتم و عادل را هم خوب می‌شناختم. خواستم با خانوادۀ دختر تماس بگیرم و آنان را از این نظرشان برگردانم، اما آشنایانشان گفتند: «این‌ها به استخاره خیلی عقیده دارند و معتقدند حالا که بد آمده، اگر برخلاف آن عمل کنند، بلایی سرشان می‌آید و این ازدواج، نحس می‌شود.»
در ذهنم خطاب به دختر و خانواده‌اش گفتم: این چه کاری بود که کردید؟! حیف این پسر نبود که بدون هیچ دلیلی او را رد کردید؟ آیا می‌دانید استخارۀ این‌گونه‌ای شما، خلاف اسلام است؟ اگر دختر و پسر باهم صحبت و مذاکره کرده و به توافق نرسیده بودند و یا همدیگر را دیده و نمی‌پسندیدند و یا در اثر تحقیقات و عوامل دیگری به نتیجۀ منفی می‌رسیدید و آن وقت رد می‌کردید، هیچ اشکالی نداشت و من هم هیچ تأسّفی نمی‌خوردم، اما حالا فقط با یک استخارۀ بی‌جا، پشت‌پا به سعادت خودتان و این جوان مؤمن و شایسته زدید. آه از جهل و کج‌فهمیِ دین و مذهب.
چه فراوان دیده شده که پسر و دختری، کفو هم بوده‌اند، اما به‌خاطر همین‌گونه استخاره‌های بی‌جا، به هم نرسیده‌اند و یا مناسب هم نبوده و ازدواج کرده و بدبخت شده‌اند.

این نمونه را ببینید:
خواستگاری برای دختری آمد. پدر دختر، بدون هیچ تحقیق و شناسایی و مشورتی، نزد شخصی رفت که برایش استخاره کند. او هم استخاره کرد و خوب آمد و دختر را به آن پسر دادند. پس از گذشت مدتی، معلوم شد پسر خوب نبوده و هیچ تناسبی میان زن و شوهر نیست، اما دیگر کار از کار گذشته و ازدواج انجام گرفته بود. مشکلات و بدبختی‌ها شروع شد.
پدر دختر، با تأسف و ناله، می‌گفت: «تقصیر فلانی و استخاره‌اش است که دخترم بدبخت شد.»
باید به این پدر گفت که تقصیر عقیدۀ خرافاتی و جهل خودت است. (هرچند که ممکن است تقصیر آن شخص استخاره‌کننده هم باشد که این فرد ناآگاه را نسبت به کاربرد صحیح استخاره، آگاه نکرده است. شاید خود او هم از استفادۀ صحیح از استخاره آگاه نبوده است.)
دامنۀ بحث استخاره، وسیع است. کسانی که زندگی و سرنوشت خود را با استخاره گره زده‌اند و همچنین کسانی که علاقه دارند در این‌باره آگاهی بیشتری به‌دست آورند، لازم است در این موضوع، تحقیق و مطالعه کنند.
امام خمینی رضوان‌الله‌علیه در کتاب «کشف الأسرار» بحث جالبی در این‌باره دارند که شایسته است مورد مطالعه و دقت قرار گیرد. در اینجا قسمت کوتاهی از سخن ارزندۀ ایشان را می‌آوریم و مطالعۀ کامل آن را به شما واگذار می‌کنیم: اخباری [احادیثی] که دربارۀ استخاره است، وعده نکرده‌اند که همیشه شما را به مقصود بی‌کم‌و‌کاست برسانند؛ بلکه آنچه وعده شده، این است که خدای عالَم، به کسی که از او خیر بخواهد، خیر می‌دهد. اگر در این جهان صلاح باشد، اینجا می‌دهد، وگرنه برای او ذخیره می‌کند. *۲

در پایان این بحث، باز سخنی از آیت‌الله امینی می‌آوریم: 

دختر و پسر و خانوادۀ آن‌ها برای شناخت همسر باید به تحقیق و کنجکاوی بپردازند و اگر بازهم تردید دارند، با یک نفر یا چند نفر افراد مطلع و مورد اعتماد مشورت کنند. اگر به نتیجه رسیدند، اقدام کنند. استخاره جایی است که از راه تحقیق و مشورت به جایی نرسیدند و هنوز هم متحیّرند ... تحقیق و مشورت طبعاً بر استخاره تقدم دارد، اگر نتیجۀ تحقیقات شما خوب بود، وارد عمل شوید و لازم نیست استخاره کنید. بعضی مردم عادت دارند در هر کاری به استخاره توسل جویند، در صورتی که گاهی استخاره‌های بی‌مورد باعث سرگردانی و مانع عمل می‌شود. *۳
و سرانجام، آن سخن آیت‌الله جوادی آملی را همیشه در نظر داشته باشیم که فرمود: ما، در اسلام، تشویق به استخاره نشده‌ایم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- انتخاب همسر، ص ۱۶۶
۲- کشف‌الأسرار، ص ۹۳، نشر بنیاد نیکوکاری فاطمیون
۳- انتخاب همسر، ص ۱۶۶ و ۱۶۸

علی‌اکبر مظاهری 

۱۵ /۹۸/۱۱